Vooroordelen loslaten en denken vanuit verwondering
Wie het begrip verwondering onderzoekt komt al snel uit bij de filosofie. Dus starten we dit artikel met Socrates, die de koppeling maakt tussen verwondering en vooroordelen. En we vertalen dit ook naar de praktijk, door je vier tips te geven om samen met leerlingen en studenten verwondering te oefenen. Lees je mee?
Verwondering en vooroordelen loslaten
“Zonder oprechte verwondering voor de wereld om ons heen regeert al snel het vooroordeel’, aldus Socrates. En in een diverse maatschappij die een verscheidenheid aan culturen representeert liggen juist die vooroordelen over de ander altijd op de loer. Willen we die ontkrachten dan kunnen we het beste beginnen bij ons te verwonderen.
Verwonderen kan over alles gaan
In Groningen staat een standbeeld van Bert Kiewiet, dat ‘De Verwondering’ heet. Twee mensen kijken omhoog en je vraagt je af: waarover verwonderen zij zich? Waar kijken ze naar? Het kan van alles zijn, gewoonweg omdat je je eigenlijk over alles kunt verwonderen. De natuur, mensen, relaties, kunst of gewoon het alledaagse. ‘Waarom kan een auto rijden?’, ‘Hoe komt het dat blauw en geel samen groen maken?’ en ‘Heeft alles een voor- en een achterkant?’ Er zijn ontelbaar veel dingen waar je je over kunt verwonderen, en toch: soms lukt het je in de waan van de dag even helemaal niet. En ook: hoe ouder je wordt, hoe lastiger het soms lijkt te worden. Dat herken je misschien zelf ook wel.
Verwondering oefenen: kan dat?
Ja, dat kan, aldus praktisch filosoof en auteur van het boek ‘Socrates op Sneakers’ Elke Wiss in een interview van Hapinezz. “Zeker. Vergelijk het met dankbaarheidsoefeningen. Zoals je elke dag drie dingen kunt opschrijven waarvoor je dankbaar bent, kun je ook dagelijks drie dingen opschrijven die je hebben verwonderd, of die je zouden kunnen verwonderen. Bijvoorbeeld: dat ik twee uur geleden dus nog poep stond te scheppen en nu kilometers verderop hier met jou zit te praten, kan omdat ik een auto heb die het doet. Als je daarover nadenkt: dat is toch verbazingwekkend? Ga het maar eens uitleggen aan iemand uit de middeleeuwen.”
Verwondering in onze diverse maatschappij
Terugkomend op Socrates en zijn uitspraak “Zonder oprechte verwondering voor de wereld om ons heen, regeert al snel het vooroordeel’. In onze diverse maatschappij liggen vooroordelen over ‘de ander’ altijd op de loer. Niemand is vrij van vooroordelen, maar dat betekent niet dat je er helemaal niets aan kunt doen. In een diverse samenleving die gedijt bij verbindingen tussen verschillende groepen is kritisch zijn op je eigen wereldbeeld belangrijk, evenals het kennismaken met andere wereldbeelden die je vooroordelen aan het wankelen kunnen brengen. Oordelen vervangen door verwonderen helpt daarbij.
Verwondering in de klas: hoe wakker je het aan?
Hieronder geven we vier tips over hoe je samen met leerlingen of studenten verwondering kunt aanwakkeren en oefenen.
- Gebruik je zintuigen!
Met je zintuigen neem je waar. Neem regelmatig even de tijd om in te gaan op je waarneemt: wat zie je, wat hoor je, wat voel je? Welke kleur heeft dit blad aan de boom, waar ruikt deze zeep naar, waarmee is deze tekening gemaakt, welke vorm heeft die wolk? Je kunt het goede voorbeeld geven door je eigen verwondering als docent hardop te benoemen, ook in dit soort ‘simpele’ waarnemingen.
- Doe het anders
Soms is het leven een sleur en lijkt alles vanzelfsprekend. Je over iets verwonderen betekent dat je die vanzelfsprekendheid doorbreekt. Dat kun je doen door te bedenken dat iets anders kan: met je handen eten in plaats van met mes en vork bijvoorbeeld, een wandeling maken in plaats van tv-kijken of een brief schrijven in plaats van een appje sturen. Wat in je dagelijkse routine kan jij een keer anders doen?
- Kijk voorbij het gewone
Een konijn zien in die wolk, een gezicht zien in dat huis. Oftewel: het ongewone in het gewone ontdekken, dat is wat je kunt doen. Een concrete oefening die je met leerlingen of studenten in de klas kan doen: schrijf zoveel gebruiksvoorwerpen op aparte papiertjes als dat er leerlingen of studenten in je klas zitten. Doe ze in een pot en laat iedereen een papiertje trekken. Laat de leerlingen in drie minuten zoveel mogelijk dingen bedenken waarvoor ze dat voorwerp (nog meer) zouden kunnen gebruiken. Bespreek de leukste ideeën. Wellicht ook nog een leuke basis voor een toneel- of dramales.
- Zet vragen op een voetstuk
Vaak ben je als docent op zoek naar antwoorden. Draai het om en ga met leerlingen of studenten op zoek naar de vragen die hen bezighouden. Laat ze bijvoorbeeld een week elke dag minstens drie vragen opschrijven die ze zichzelf hebben gesteld die dag. Aan het einde van die week vraag je hen één of twee mooiste vragen uit hun vragenverzameling te kiezen en op het bord te schrijven. Naar antwoorden gaan jullie niet op zoek: het draait om de vragen op zich, dat is verwondering.
Bovenstaande tips zijn afkomstig van de website www.denkkaravaan.be. Kijk vooral eens op deze website voor meer tips over filosoferen met kinderen en jongeren.
