Van verschillen naar verbinding: over de culturele kloof

Verbinding maken met de andere kant van de wereld was nog nooit zo eenvoudig: met één klik op de knop kunnen we de wereld ontdekken van iemand die aan de andere kant van de aardbol woont. Of de wereld ontdekken van iemand die misschien wel dichtbij woont, maar een heel ander leven leidt. Toch lijkt échte verbinding, echt inhoudelijk contact, vaak nog ver weg. En die is essentieel om te komen tot wederzijds begrip. 

Verschillen uitvergroot

‘Nederland polariseert’: het is niet alleen een veel gedane uitspraak, het blijkt ook uit onderzoek. Zo vertelt politicoloog Eelco Harteveld in een interview van de Universiteit van Amsterdam: ‘Een vergelijking tussen 2019 en 2021 laat zien dat polarisatie in die twee jaar substantieel was toegenomen. Rond alle onderwerpen – van immigratie tot uitkeringen – zijn Nederlanders ijziger gaan denken over politieke tegenstanders.’ We vinden het dus moeilijker geworden om over verschillen heen te stappen. Om verbinding te maken met andersdenkenden en begrip voor elkaar op te brengen. Hoewel we een beetje polarisatie nodig hebben voor een functionerende democratie, zo stelt Eelco, staat te veel polarisatie de democratie in de weg. 

Verschillen erkennen in plaats van ontkennen

Het gevaar is dat we het benadrukken van verschillen tussen mensen belangrijker gaan vinden dan het maken van verbinding. Betekent dit dan dat we verschillen geen aandacht meer moeten geven? Zeker niet! Diversiteit is er, het hoort bij het leven. Het zorgt voor uitdagingen en het maakt onze gezamenlijke planeet kleurrijk. Het ontkennen van verschillen, soms uit goede bedoelingen, kan ook kwalijke gevolgen hebben. Denk aan de effecten van ‘kleurenblindheid’ in het onderwijs: wanneer in het onderwijs verschillen worden ontkend of genegeerd, heeft dat juist tot gevolg dat er ongelijkheid ontstaat. Lees hierover meer in het verslag dat we schreven over de lezing van Orhan Agirdag bij het KindNivoz.

Van verschillen naar verbinding

De focus op verschillen tussen mensen is te groot geworden, tegelijkertijd is het belangrijk die verschillen wel te erkennen en benoemen. Hoe vinden we nu de juiste balans daartussen? Bij Globi doen we dat graag zo: we gebruiken verschillen om juist vanuit daar verbinding te maken. Aan de verschillen die we als eerste aan elkaar ontdekken, liggen namelijk bijna altijd overeenkomsten ten grondslag. Met deze aanpak erkennen we de diversiteit, maar krijgen verschillen niet de kans een contact of relatie te ‘definieren’. Door de brug te maken naar overeenkomsten maken we een inhoudelijke verbinding die bijdraagt aan wederzijds begrip. 

Voorbeeld 1: Het thema ‘eten’

In Azië wordt veel met stokjes gegeten, in de Westerse wereld eten de meeste mensen gewoonlijk met bestek. Dat is een verschil, maar: we hebben allemaal eten nodig om in leven te blijven, we verbouwen allemaal voedsel, voor iedereen is eten niet alleen een noodzakelijke aangelegenheid maar ook een sociale. Iedereen vindt bepaalde dingen lekker en andere dingen vies. En iedereen weet dat er plekken zijn in de wereld waar eten is in overvloed, maar dat er nog veel te veel plaatsen zijn waar er gebrek aan is. Eten is een thema dat je kunt gebruiken om over verschillen te praten én vanuit daar te ontdekken wat de achterliggende overeenkomsten en ideeën zijn. 

Voorbeeld 2: Het concept ‘tijd’

Een tweede voorbeeld: “Duitse Pünktlichkeit’, wie heeft er niet van gehoord? Maar ook Nederlanders worden vaak gezien als mensen van de klok. In veel andere delen van de wereld, maar ook al in de andere huizen in onze straat of gemeente, wordt er anders met tijd om gegaan. Pak je de interculturele theorie erbij (Edward Hall), dan kun je een onderscheid maken tussen een mochrone en polychrone tijdsbeleving: 

• Monochrome tijdsbeleving: het begrip tijd wordt ervaren als een lineair iets. Je doet één ding tegelijkertijd, deadlines zijn belangrijk, je maakt iets af voordat je aan het volgende begint en op tijd komen betekent ook stipt op tijd komen of iets van te voren. Tijd is een belangrijk houvast en en de focus ligt op snelheid en efficiëntie. 

• Polychrone tijdsbeleving: het begrip tijd wordt flexibeler ervaren. Deadlines en roosters zijn hooguit een richtlijn. Er vinden op hetzelfde moment verschillende activiteiten plaats. Ale je om 12 uur hebt afgesproken, is om 12:15 komen ook op tijd.

Hoe er met tijd wordt omgegaan is dus heel verschillend, maar in alle culturen is tijd wel een centraal concept: een belangrijke overeenkomst! De vraag wat tijd voor iemand betekent kan een onuitputtelijke bron zijn voor een interessant en verbindend intercultureel gesprek. 

Tip: in onze trainingen en e-learnings komt dit thema, van verschillen naar verbinding, altijd en op verschillende manieren terug. 

Wat kunnen we doen om tot elkaar te komen? 

Terug naar het interview met Eelco Harteveld van de Uva. Eelco krijgt de vraag ‘Wat kun je doen om te vergaande polarisatie onder kiezers tegen te gaan?’ Zijn advies, dat we verder kunnen trekken dan kiezers alleen en ook in het onderwijs kunnen toepassen: 

1. Onze gemeenschappelijke identiteit benadrukken. Wat heb je ondanks de verschillen wél gemeen?
2. In gesprek gaan met elkaar, onder de juiste voorwaarden. Als mensen met verschillende ideeën elkaar eerst elkaar leren kennen en daarna de verschillen bespreken, maakt dat een wereld van verschil.
3. Onze eigen blinde vlekken onderzoeken. We kijken uiteindelijk allemaal door een gekleurde bril naar de wereld .Pas als je die bril van jezelf goed kent, kun je écht kritisch zijn.

Wereldburgerschap: dé plek voor verbinding

Het oefenen met het maken van verbinding over de verschillen heen, je nieuwsgierigheid naar de ander volgen en het vergroten van het eigen cultureel bewustzijn zijn vaardigheden die je aandacht kunt geven binnen de onderwerpen wereldburgerschap en burgerschap. Het maken van verbinding is in een superdiverse maatschappij als Nederland een niet te missen vaardigheid en essentieel voor onze democratie en een saamhorige maatschappij.

Een activiteit organiseren waarin de vaardigheden nieuwsgierigheid, verbinding maken en cultureel bewustzijn alledrie zijn opgenomen? Kijk dan eens naar ons Wereldfestival.