Schurende gesprekken voeren met leerlingen: waar let je op?
Margriet Dijkstra is naast adviseur en trainer voor Globi ook docent Engels op een middelbare school. En ‘lerende’, aldus Margriet zelf, ‘want thema’s als vooroordelen, stereotypen en discriminatie zijn thema’s waarvan je kennis kunt hebben, maar waarop je pas in de praktijk en na een langere tijd leren grip op kunt krijgen.’ In dit artikel schrijft ze over hoe ze na de zomervakantie van 2023 het schooljaar startte. En een aantal belangrijke inzichten die ze de laatste tijd heeft opgedaan over haar eigen lespraktijk.
‘Hoe was je vakantie?’
Na de zomervakantie kies ik er altijd voor om in het eerste half uur niet ‘echt’ les te geven. Ik geef mijn leerlingen vaak een kleine creatieve opdracht zodat ik zelf de kans heb om rond te lopen en te vragen hoe de vakantie is geweest. Er komen vaak mooie verhalen over zeilen in Friesland, ervaringen met bijbaantjes, tripjes naar de Efteling, activiteiten bij bibliotheken of vakanties naar Marokko of Frankrijk voorbij.
Leerlingen anders benaderen
Toen ik in de praktijk op school en bij mijn werk steeds meer in aanraking kwam met vraagstukken rondom diversiteit en inclusiviteit, ging ik ook bij mezelf te rade: hoe pak ik dit eigenlijk aan? Ineens viel het me op dat ik leerlingen van kleur of met een hoofddoek vaak vroeg of ze in Marokko familie hadden, terwijl ik een witte leerling nooit vroeg of ze familie hadden in Frankrijk. Het is iets kleins, maar het betekende wel dat ik mijn leerlingen van kleur standaard anders benaderde dan mijn witte leerlingen.
Twee vragen die je jezelf kunt stellen
Toen ik dat besefte ben ik mezelf steeds twee vragen gaan stellen. Daardoor veranderde mijn aanpak. Benieuwd welke vragen dat zijn? Hieronder deel ik ze en beschrijf ik hoe je ze kunt gebruiken om te voorkomen dat je je leerlingen, op basis van een aanname of vooroordeel, anders benadert.
- Zou ik dit ook vragen als de leerling niet van kleur was?
Bij een voorbeeld zoals het bovenstaande kun je proberen een vraag te bedenken die je aan álle leerlingen op dezelfde manier zou stellen. Ik vraag tegenwoordig bijvoorbeeld of ze ergens al vaker geweest zijn. Dat is zowel voor de leerling die gaat zeilen in Friesland als voor de leerling die naar Marokko is geweest een doorvraagvraag over hun vakantie. En als ze er inderdaad vaker komen, omdat er familie woont of omdat hun oom daar een zeilboot heeft, dan krijg ik die informatie alsnog. Ik wil de informatie namelijk wel graag hebben, want ik vind het belangrijk om mijn leerlingen goed te leren kennen.
- Kan ik zorgen dat iedereen een keus heeft om te delen?
Bij een onderwerp als vakantie zou het niet uit moeten maken of iemand van kleur is of niet, maar op het moment dat je het bewust over zaken als discriminatie of racisme wilt hebben, is het goed om wel ruimte te geven aan individuele ervaringen. Zet een leerling van kleur echter niet ongevraagd ‘on the spot’. Werk bijvoorbeeld met een vragen- of ervaringendoos. Daarin kunnen leerlingen anoniem hun vragen of verhalen delen die je vervolgens in de klas kunt bespreken.
Een oefening over privileges: the waste paper basket
Bovenstaande vragen helpen mij om mijn leerlingen te benaderen zonder aannames en vooroordelen. En om hun culturele achtergrond niet onnodig (want niet relevant voor het onderwerp) te benadrukken. Maar als ik liever iets wil laten zien dan dat ik het wil bepraten, maak ik graag gebruik van the waste-paper basket lesson. The waste-paper basket lesson is een voorbeeld van hoe je privilege zichtbaar kunt maken. Het idee is dat alle leerlingen bij binnenkomst een papierprop maken. Vervolgens worden ze aan een tafel in één van de rijen in het lokaal gezet. Daarna horen ze dat ze nu de papierprop in de prullenbak voorin het lokaal moeten gooien. Hoewel de voorste groep vaak niet eens direct doorheeft dat ze, zonder daar iets voor te doen, een makkelijkere positie hebben, voelt de achterste rij direct het onrecht. Dit staat symbool voor de plek die je, ook ongevraagd en vaak al vanaf je geboorte, inneemt in de maatschappij. Op zo’n manier schep je door een gedeelde ervaring de ruimte om een gesprek te openen.
Schurende gesprekken: niet makkelijk, wel noodzakelijk
We weten het: soms voelt het alsof je een mijnenveld binnenloopt als je moeilijke gesprekken wilt voeren, maar het is belangrijk dat we er als docenten niet voor schuwen. Wanneer je er bewust mee bezig bent, kennis opdoet en je eigen lespraktijk onderzoekt, merk je vanzelf dat je steeds weer meer beslagen ten ijs komt. En dat de gesprekken de verbinding tussen jou en je leerlingen en tussen leerlingen onderling zullen versterken.
Professionalisering
Wil je je ontwikkelen in het voeren van moeilijke gesprekken met leerlingen? Kijk dan eens of de training ‘Cultuur in Dialoog: schurende gesprekken’ past bij jouw ontwikkelbehoefte. Via het Expertisepunt Burgerschap kunnen scholen subsidie aanvragen voor deze training. Daarmee kun je de training kosteloos op eigen locatie en voor het eigen team faciliteren. Het Expertisepunt biedt het po, vo en mbo adequate ondersteuning bij het invulling geven aan burgerschapsonderwijs. Op de website van het Expertisepunt Burgerschap vind je het volledige aanbod in het thema ‘schurende gesprekken’ waarvoor je bij het Expertisepunt Burgerschap subsidie aan kunt vragen.
Boekentips:
Tot slot nog een paar boekentips van Margriet:
