Pantarijn: “Verbinding zoeken, juist als het ingewikkeld wordt”

Het regende geannuleerde uitwisselingen in coronatijd. Toch was het niet alleen covid-19 die ervoor zorgde dat de uitwisseling van Pantarijn uit Wageningen en hun Hongaarse uitwisselingspartner uit Gödöllő op losse schroeven kwam te staan. Toen in 2020 in Hongarije een wet werd voorgesteld waarin het voor leerlingen op school onmogelijk werd gemaakt te praten over LHBTIQA+-kwesties, besloot de schoolleiding de uitwisseling af te blazen. Begeleiders Ruud Verwaal, docent Frans, en Charlotte Maas, docente biologie, begrepen die beslissing, maar drongen aan op een andere oplossing: de verbinding zoeken.

Op het punt van vertrek

Ruud: “Onze uitwisseling met Hongarije bestaat nu tien jaar. In 2013 hadden we ons voorbereidingsjaar, in 2014 wisselden de leerlingen voor het eerst uit. Omdat het thema van de uitwisseling vrijheid en vrede is, planden we de uitwisselingen meestal rond 4 en 5 mei en het Hongaarse equivalent hiervan (herdenking en viering) in maart. In 2020 kwam er een kink in de kabel. In aanloop naar de presidentsverkiezingen werd er gesproken over een nieuwe wet die het onmogelijk zou maken voor jongeren om op school te praten over LHBTIQA+. We hebben hier met onze leerlingen goed over gepraat. Ondanks deze wet, die overigens nog niet was aangenomen toen, wilden de leerlingen wel naar Hongarije gaan. Wij dachten ook: dit is voor president Orbán weer een manier om zijn achterban te pleasen, dat hadden we eerder zien gebeuren. Maar de dag voordat we zouden vertrekken, werd de uitwisseling alsnog gecanceld vanwege corona.”

Van verbinding verbreken naar contact herstellen

Ruud: “Twee jaar lang heeft het uitwisselen stilgelegen. En de wet werd aangenomen. Onze schoolleiding besloot dat we niet meer naar Hongarije zouden gaan, vanwege die wet. Ze vonden het geen goed idee om 14-15 jarigen daar in een gastgezin te plaatsen en vrij te laten rondlopen in Boedapest, twee vaste onderdelen van de reis. Onze leerlingen zouden zich onveilig kunnen voelen. Wel waren de Hongaren hier welkom. Of we zouden op een andere plek, ergens middenin, met elkaar kunnen afspreken. Dit vonden de Hongaren geen oplossing: voor hen was het alles of niets. Hoewel ik onze schoolleiding begreep, vond ik het zelf heel belangrijk om de verbinding open te houden in plaats van te verbreken. Juist tussen de jeugd op onze scholen! En die jongeren hadden we nog helemaal niet met elkaar laten praten hierover, iets wat we graag wilden laten gebeuren.”

Ontmoeten brengt nieuwe perspectieven

Ruud: “Vanuit die overtuiging om de verbinding te behouden, lukte het Charlotte en mij de schoolleiding over te halen een kijkje te gaan nemen op de school in Gödöllő. Dit was in 2022. We kregen de kans om met verschillende delegaties te praten: docenten, maar ook met jongeren. Ter voorbereiding op die reis praatten we binnen onze school met de vereniging van LHBTIQA+-jongeren in onze school. We vroegen ze advies: hoe voelen jullie je hierover? Wat vinden jullie dat we daar moeten doen? Onder de groep bestond wel wat angst, maar wat ze vooral wilden weten was of ze er welkom zouden zijn. Hoe ze zouden worden ontvangen. Dat werd tijdens onze reis heel duidelijk, ze zouden warm worden ontvangen. Onze directeur gaf aan dat ze tot een ander inzicht was gekomen door het bezoek, dat het voor een nieuw perspectief had gezorgd. Het bezoek was heel kort, één dag, maar we hadden de kans om met de jongeren te praten, zonder enig toezicht. En vanaf seconde één was hun mening duidelijk: dit is niet onze wet.”

Blijven wie je bent, ook als school

Ruud: “Wat belangrijk is om te weten, is dat de lijfspreuk van het Pantarijn ‘Je mag zijn wie je bent’ is. En deze wet stond daar nu lijnrecht tegenover. Het was dus ook begrijpelijk dat we de vraag van een ouder kregen hoe we daarin stonden. Het was die vraag die ons ook nog meer aan het denken zette over de kwestie. Tegelijkertijd hebben we altijd het gevoel gehouden dat we het land, de school, juist niet in de steek moesten laten. Dat we de verbinding open moesten houden. Het bezoek van onze schoolleiding aan Hongarije bleek een eye opener. De boel zat hartstikke vast, maar nu kwam het weer in beweging. We zagen dat de school ook LHBTIQA+ leerlingen’ had en dat die er gewoon bij hoorden. Op de terugweg naar Nederland besloten we niet alleen verslag uit te brengen , maar ook een videoconference op te zetten tussen de leerlingen. Dus tussen onze groep LHBTIQA+’ers en de leerlingen daar. Nu bleven wij als begeleiders aan onze kant weg, om de jongeren de gelegenheid te geven zonder toezicht te praten met elkaar. Toen deze bijeenkomst door de leerlingen positief werd ervaren, hebben we besloten de uitwisseling te hervatten. Dus dit jaar gaan we weer!”

Verbinding op verschillende niveaus

Ruud: “ Er zit nog een zijspoor aan dit verhaal. Tussen de stad waarmee we uitwisselen en Wageningen, waar onze school staat, bestaat al 25 jaar een stedenband. Die staat helemaal los van onze school, maar zelf zit ik inmiddels in het bestuur van deze groep. In de twee jaar dat het proces waar ik over vertel duurde, kwam zoals gebruikelijk een groep Hongaren vanuit die stedenband deze kant op. In die groep zitten vertegenwoordigers van kerken, ondernemers, afgevaardigden van de gemeente, en meer. Vertegenwoordigers van die groep zijn ook bij ons op school gekomen, en de schoolleiding lichtte toen het besluit om niet meer die kant op te komen toe. Dat kwam best hard aan en er was ook boosheid over. Gelukkig is dus onze directeur daarna daarheen gegaan. Maar wat mooi is om te weten: de afgevaardigde van de burgemeester, die een rol heeft binnen deze stedenband is, ten tijde van dit proces, uit de kast gekomen en heeft een zeer persoonlijk en indrukwekkend verhaal met ons gedeeld toen ze hier op bezoek waren. Dat maakte heel duidelijk dat dit thema een persoonlijk thema is, en die verbinding juist zo ontzettend belangrijk.”

Interculturele vaardigheden in de praktijk

Ruud: Wat voor vaardigheden je nodig hebt om elkaar juist op te zoeken in zo’n situatie? Als begeleiders zijn we vasthoudend geweest. Wij hebben al bijna tien jaar ervaring met deze Hongaarse school en die ervaringen zijn altijd goed geweest. Wij vonden het belangrijk dat onze schoolleiding daar een kijkje zou nemen, om te zelf te voelen hoe we daar altijd werden ontvangen. Maar daarnaast hadden we gewoon ook echt de overtuiging dat de verbinding moest blijven. We beeldden ons in hoe het voor de leerlingen daar zou zijn als ook deze verbinding zou worden verbroken. Als we de deur zouden dichtgooien, terwijl het daar al steeds moeilijker wordt om een plek te vinden om over deze thema’s te kunnen praten. Op school mag het niet, en thuis doe je dit nu eenmaal niet snel. Op hun beurt heeft onze schoolleiding de moeite genomen de situatie daar te gaan onderzoeken, rekening houdend met de veiligheid van onze leerlingen. Ze hebben hun eigen perspectief op de situatie verbreed. En op leerlingniveau: de leerlingen zijn altijd open blijven staan voor gesprekken hierover. Die waren niet altijd makkelijk hoor, maar de gesprekken met hen waren altijd open en doorlopend.”

Advies aan andere scholen: houd de kanalen open

Ruud: “Tegen alle andere scholen die voor een soortgelijke uitdaging komen te staan zou ik zeggen: houd de verbinding. Ook als je daar in eerste instantie niet voor open staat, maak en houd het bespreekbaar. In oktober komt opnieuw een delegatie uit Hongarije deze kant op, in het kader van de stedenband. Dan komt ook de jongerenraad van onze partnergemeente mee deze kant op. Door de verbinding te behouden en het probleem bespreekbaar te maken, zijn er uiteindelijk nog meer verbindingen tussen Nederland en Hongarije ontstaan.”

Meer over onze visie, waarin de verbinding opzoeken de essentie is, vind je hier. Of kom eens op de (digitale) koffie voor een gesprek.