Burgerschapsonderwijs op scholen moet samenhangend en doelgericht zijn, zo stelt de wet. Maar hoe bereik je dat? Hoe zorg je dat je aan die eis voldoet? Het werken met leerdoelen burgerschap is daarbij cruciaal: een rubric burgerschap helpt docenten en leerlingen te begrijpen wat er van hen verwacht wordt, en waarop een beoordeling wordt gebaseerd. In dit artikel gaan we verder in op het belang van leerdoelen burgerschap en het ontwikkelen van rubrics. Inclusief drie voorbeelden uit de praktijk!

Voordelen van het werken met leerdoelen 

Leerdoelen: ze zijn niet meer uit het onderwijs weg te denken. Misschien ben je de soms extreme focus op leerdoelen wel (een beetje) zat. Toch willen we dit artikel graag beginnen met leerdoelen, want in het kader van een doordachte en duurzame aanpak op burgerschap geven leerdoelen veel houvast. Leerdoelen zijn specifieke, meetbare doelen die aangeven wat een leerling aan het einde van een les, periode of schooljaar moet weten, kunnen of begrijpen. Ze vormen de basis voor lesplannen en geven richting aan het burgerschapsonderwijs. 

Waarom met leerdoelen werken belangrijk is voor burgerschap

De wettelijke eisen die voor burgerschap gelden (bekijk voor een helder overzicht van de wettelijke eisen onze Burgerschapswijzer) stellen dat het burgerschapsonderwijs op een school samenhangend en doelgericht moet zijn. De wet zegt dat burgerschapsonderwijs duidelijk moet bijdragen aan de ontwikkeling van de leerlingen op het gebied van democratisch gedrag, maatschappelijke betrokkenheid en sociale vaardigheden. Leerdoelen zijn cruciaal om deze verwachtingen te kunnen realiseren, omdat ze: 

1. Richting en focus brengen

Leerdoelen bieden duidelijkheid over wat leerlingen moeten leren en bereiken. Dit zorgt ervoor dat zowel de docent als de leerlingen weten wat er van hen verwacht wordt en dat de onderwijsactiviteiten gericht zijn op het behalen van die doelen. Zonder duidelijke leerdoelen zou het moeilijk zijn om te bepalen of het onderwijs effectief is. 

2. Voor samenhang en structuur zorgen

Leerdoelen zorgen ervoor dat er samenhang is in de inhoud van het onderwijs. Ze helpen om verschillende onderdelen van het burgerschapsonderwijs (zoals democratisch gedrag, maatschappelijke betrokkenheid en respect voor diversiteit) te verbinden en te zorgen dat ze op een logische en samenhangende manier worden aangeboden zodat leerlingen de onderwerpen begrijpen in relatie tot elkaar. 

3. Resultaten meetbaar maken

Leerdoelen maken het mogelijk om te meten of leerlingen hun kennis en vaardigheden op het gebied van burgerschap ook echt ontwikkelen. Ze maken de beoordeling en reflectie over de voortgang van de leerling transparant en minder subjectief.

4. Leerlingen verantwoordelijkheid en autonomie geven

Leerdoelen geven leerlingen verantwoordelijkheid over hun eigen ontwikkeling. Ze weten wat ze moeten leren en kunnen gericht werken aan hun eigen ontwikkeling. Dit vergroot de zelfsturing van leerlingen, wat essentieel is voor de ontwikkeling van hun rol als actieve burgers in de samenleving. Het zorgt er ook voor dat leerlingen zich meer betrokken voelen bij hun eigen leerproces omdat ze precies weten waarom ze bepaalde vaardigheden of kennis moeten beheersen.

Een systeem, vorm of model kiezen dat past

Leerdoelen kun je in verschillende vormen en systemen opstellen en beoordelen. Een benadering die veel scholen gebruiken is het competentiegericht onderwijs, waarbij de nadruk ligt op het ontwikkelen van bepaalde vaardigheden en kennis die nodig zijn voor een goede toekomst. Ook kunnen formatieve en summatieve evaluaties gebruikt worden om het leerproces in kaart te brengen en resultaten te monitoren. In de praktijk kunnen scholen ook kiezen voor verschillende modellen. Denk bijvoorbeeld aan de taxonomie van Bloom, die cognitieve vaardigheden op verschillende niveaus ordent (van onthouden tot evalueren) of het SMART-principe (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden) om leerdoelen concreet en haalbaar te maken. De keuze voor een bepaalde benadering of bepaald systeem hangt af van de onderwijsvisie, de doelgroep van de school en de behoeften van de leerlingen.

Leerdoelen en het werken met rubrics

In het Adviestraject Doorlopende Leerlijn Burgerschap ondersteunen we scholen, nadat de visie op burgerschap is ontwikkeld of scherpgesteld, bij het kiezen van een passende leerdoelenaanpak. Vaak is dat dus een vorm die al ligt ingebakken in het onderwijs van de school of direct voortkomt uit of aansluit op de visie en leerlingenpopulatie. In veel gevallen gaan we daarna door met het maken van een rubric voor burgerschap. Een rubric in het onderwijs is een beoordelingsschaal of -matrix die docenten gebruiken om het werk van leerlingen te evalueren. Rubrics helpen zowel de docent als de leerling te begrijpen wat er van hen verwacht wordt en waarop een beoordeling is gebaseerd. 3 voorbeelden van rubrics burgerschap

Drie voorbeelden van rubric burgerschap

Bij het ontwikkelen en gebruiken van een rubric in het kader van burgerschapsonderwijs gaat het niet alleen om kennis, maar ook om vaardigheden en houding. Een rubric burgerschap ziet er daarom dus wat anders uit dan een rubric Nederlands of geschiedenis. Hieronder zie je drie voorbeelden van rubrics (wereld)burgerschap die we samen met scholen ontwikkelden: 

Rubric Helinium, Hellevoetssluis

Rubric Dalton, Dordrecht

Rubric Dendron, Horst

In de eerste twee voorbeelden (Helinium Hellevoetsluis en Dalton Dordrecht) zie je dat gekozen is voor een structuur die bestaat uit de categorieën ‘ik’, ‘ik en mijn omgeving’ en ‘de wereld en ik’. De leerdoelen burgerschap worden zo ingedeeld naar leerdoelen in relatie tot het zelf, in relatie tot de directe omgeving en in relatie tot de wijde wereld. Het laatste voorbeeld, van het Dendron in Horst, laat een andere indeling zien; een indeling naar relatie (verbinding), handelen (meedoen) en cognitie (denken). Een school kiest voor een indeling van de rubric die past bij het al bestaande onderwijs of logischerwijs voortkomt uit de ontwikkelde visie op (wereld)burgerschap. 

Ook een rubric burgerschap ontwikkelen?  

In het Adviestraject Doorlopende Leerlijn Burgerschap ondersteunen wij scholen bij het ontwikkelen van leerdoelenkaders en rubrics voor burgerschap, als concrete stap binnen het toewerken naar een doorlopende leerlijn burgerschap. Hier lees je meer over dit adviestraject. Of plan online een afspraak in om ons je vragen te stellen.