Multiperspectiviteit, cultuur en waardeörientatie

Kun jij je voorstellen dat iemand het fijn vindt om uitgehuwelijkt te worden door haar ouders? In sommige situaties is het heel erg moeilijk je in te beelden dat iemand een ander perspectief kan hebben dan jij. Multiperspectiviteit kan je helpen om dat andere perspectief te onderzoeken en je in te leven in de ander.

Waarden zijn nog geen waarheid 

Uitgehuwelijkt worden: mijn collega ontmoette tijdens haar reis in India iemand die vertelde dat ze dat fijn vond. Haar familie zocht alvast drie geschikte kandidaten en daaruit kon zij dan kiezen. Ideaal toch? Hoefde ze zelf niet eerst op zoek. Velen in Nederland zullen in zo’n situatie ervaren dat de waarde ‘vrijheid van eigen keuze’ hierbij wordt beperkt (objectief) en dat dat verkeerd is (subjectief). Terwijl de Indiase dame in kwestie de beperkte keuzevrijheid op een andere manier beoordeeld, namelijk als prettig.

Van verschillende kanten bekijken

Iedereen is anders, en opgroeien in een andere omgeving kan een belangrijke invloed hebben op hoe je in het leven staat. Multiperspectiviteit, het vermogen om een situatie, vraagstuk of probleem vanuit meerdere culturele invalshoeken te benaderen, kan je helpen om je los te maken van je eigen denken en je in te leven in het perspectief van de ander. Om de waarden van een ander te ontdekken en zo verbinding maken te maken met ‘nieuwe werelden’. Die nieuwe werelden ontdekken zorgt niet alleen voor meer onderling begrip, maar maakt ook dat je vraagstukken van verschillende kanten leert bekijken en met nieuwe, meer creatieve oplossingen kan komen. Een mooi voorbeeld, afkomstig uit het boek ‘Jugaad innovatie’: een storingsmonteur van de Chinese fabrikant Haier kwam erachter dat een Chinese boer in een afgelegen streek zijn, inmiddels kapotte, wasmachine had gebruikt om de geoogste aardappelen in te wassen. In plaats van in de gebruiksaanwijzing op te nemen dat de wasmachine niet geschikt is voor het wassen van aardappels (eigen perspectief), heeft de fabrikant de wasmachine aangepast om er ook de oogst in te kunnen wassen (perspectief van de Chinese boer). Iets wat voor vele boeren een uitkomst betekende. 

Niets gaat boven interpersoonlijk contact 

De meest logische én waardevolle manier om andere perspectieven te leren kennen is door nieuwe mensen op te zoeken: niks gaat boven interpersoonlijk contact maken met iemand uit ‘een andere wereld’. Die andere wereld hoef je overigens niet ver te zoeken: het kan ook gaan om je overbuurman, iemand uit het buurthuis of een klant van je lokale kapper. Socioloog Beate Völker zegt in een interview door Brainwash: “In het dagelijks leven gebeurt dat niet zo snel vanzelf meer, onze samenleving is behoorlijk verkokerd. Je moet daar dus best je best voor doen’. Daarna noemt ze de zogenaamde dinner conversations als een manier om die ongebruikelijke contacten bewust te laten ontstaan: een ‘maaltijd’ die je nuttigt met iemand die je nog niet eerder hebt ontmoet of heel vaag kent, en waarbij een menu met 25 onderwerpen de input is voor een diepgaand gesprek. Lees meer over dinner conversations in dit artikel van Christina Lang. Een andere tip die Beate Völker noemt: houd een second degree dinner. Dit houdt in dat je drie mensen in je eigen kring uitnodigt om te komen eten en ieder van hen vraagt iemand mee te nemen die je niet kent. 

Geert Hofstede, cultuur en basiswaarden 

Misschien voelt het organiseren van zoiets als dinner conversations als een te grote stap. Een kleine, toegankelijke manier om je bubbel te doorbreken is door online eens iemand met een andere achtergrond, politieke voorkeur, levensovertuiging of opleiding te volgen. Niet zozeer om anders over iets te gaan denken, maar wel om de ander beter te begrijpen en je te verwonderen in plaats van te oordelen. Ook kunnen de dimensies van Geert Hofstede je helpen in te zien dat waarden van mensen met verschillende culturen behoorlijk kunnen verschillen. Hofstede ontwikkelde zes dimensies die het gedrag, de waarden en de houdingen van een nationale cultuur kunnen verklaren. 

1. Grote versus kleine machtsafstand 

Deze dimensie gaat over de mate waarin mensen accepteren dat macht onevenredig verdeeld is. Binnen samenlevingen met een grote machtsafstand is er meer hiërarchie en is het gebruik van ‘u’ en titels vaak belangrijk. In samenlevingen waarin die machtsafstand kleiner is, is de hiërarchie ook vaak kleiner en is ‘je’ of iemands voornaam bijvoorbeeld veel gebruikelijker. Denk je eens in: hoe spreek jij je leidinggevende aan op werk?’ En mag je in discussie gaan met je ouders als je het niet met ze eens bent?

2. Individualisme versus collectivisme 

Hier gaat het om de verbinding die mensen hebben met anderen. In een meer individualistische samenleving zijn de banden losser en is er een grote focus op het individu. Is een samenleving meer collectivistisch, dan zijn de verbindingen sterker. Loyaliteit aan het ‘wij’, de groep, is belangrijk en meningen en wensen binnen die groep zijn belangrijk om mee te wegen. Wat is voor jou belangrijker: je individuele wensen en behoeften, of de wensen en behoeften van de groep (bijvoorbeeld je familie)? Denk hierbij aan de keuze voor een studie of een baan. ‘Doe wat je leuk vindt’ is een uitspraak die een voorbeeld kan zijn van een individualistische benadering. Iemand met een meer collectivistische kijk op de wereld kan denken ‘Wat is beter voor de positie van mijn familie?’ en uitkomen op een baan die bijvoorbeeld meer status of geld opbrengt.

3. Feminien versus masculien

Hoe iemand tegen genderrollen van mannen en vrouwen aankijkt kan beïnvloed zijn door de cultuur waarin diegene is opgegroeid. In meer masculiene samenlevingen is er een duidelijke onderverdeling tussen die genderrollen: mannen moeten assertief en stoer zijn en voor brood op de plank zorgen. Vrouwen horen bescheiden, teder en dienstbaar te zijn. Een samenleving is feminien als die rolverdeling juist minder aanwezig is: werk en privé worden dan meer gecombineerd door mannen en vrouwen en het gezin is even belangrijk of belangrijker dan werk voor zowel mannen als vrouwen. 

4. Lage versus hoge onzekerheidsvermijding

Onzekerheidsvermijding gaat over hoe tolerant mensen in een samenleving zijn ten opzichte van onzekerheid en ambiguïteit. Samenlevingen met een hoge onzekerheidsvermijding hebben de neiging om veel vast te leggen in regels en procedures. Denk daarbij bijvoorbeeld aan Griekenland of Portugal. Stabiliteit en het bekende hebben de voorkeur. Andersom leggen mensen in samenlevingen met een lage onzekerheidsvermijding vaak minder vast en laten dingen meer op zich af komen. Mensen zijn bereid risico’s te nemen, zijn minder formeel en gestructureerd en waarderen ‘out of the box’ denken meer.

5. Lange versus korte termijn oriëntatie 

Lange termijn georiënteerde samenlevingen zijn pragmatische samenlevingen die gefocust zijn op de toekomst. Doorzettingsvermogen, spaarzaamheid en aanpassingsvermogen zijn belangrijke kwaliteiten. Goed en kwaad zijn relatief, tradities kunnen worden veranderd en er wordt vaker voor de middenweg gekozen. Binnen korte termijn georiënteerde culturen ligt de focus op het heden en het verleden. Nationale trots, respect voor tradities, het voorkomen van gezichtsverlies en het nakomen van sociale verplichtingen zijn belangrijk.

6. Toegeeflijkheid en terughoudendheid

In toegeeflijke samenlevingen staan plezier maken en genieten van het leven centraal en hebben mensen het gevoel dat zij controle kunnen uitoefenen op hun leven. Vrije tijd en vrienden zijn belangrijk. In terughoudende samenlevingen zijn mensen eerder geneigd  gevoelens te onderdrukken, bijvoorbeeld met sociale verplichtingen en regels. Mensen denken dat ze in mindere mate invloed kunnen uitoefenen op het verloop van hun leven en werk is belangrijker dan vrije tijd. In welke mate toon jij je gevoelens en geef je toe aan geneugten? Mag je het laten zien als je verdrietig of boos bent?

Disclaimer bij de dimensies van Hofstede

Bij Globi zijn we een groot voorstander van het gebruik van voorbeelden: ze kunnen theorie veel toegankelijker maken en je helpen iets te duiden. Toch noemen we bij de dimensies van Hofstede hierboven expres weinig landen als voorbeelden. Het onderzoek van Hofstede is decennia oud en gaat uit van een statische visie op cultuur: ​dat elke nationale cultuur duidelijk van elkaar te onderscheiden is en dat er überhaupt een duidelijke ‘nationale’ cultuur is​. Bij Globi zien we culturen als dynamisch: ze ontstaan en veranderen voortdurend door sociale interactie. Iedereen bevat door elkaar lopende culturele dimensies die gebonden zijn aan beroepsgroepen, sociaal-economische klassen, taalgemeenschappen, religieuze gemeenschappen, opleidingen, leefstijlen en nog veel meer. 

Perspectieven verkennen met behulp van waardeoriëntaties

We willen dus de dimensies niet gebruiken om landen of culturen te classificeren, maar waar we de dimensies bij Globi erg nuttig voor vinden is het verkennen van andere perspectieven en de mogelijke achtergrond van die perspectieven: de waardeoriëntatie van mensen meegegeven door hun (culturele) achtergrond. Zo is het met behulp van deze dimensies misschien beter te begrijpen dat de Indiase dame haar uithuwelijking wel een goed idee vond: haar culturele achtergrond is collectivistisch van aard en de keuze van de groep, de gemeenschap, kan daardoor belangrijker zijn dan de keuze van haarzelf. Let wel: hoewel de dimensies je kunnen helpen andere perspectieven te ontdekken, is het gevaar ervan dat je te snel gaat interpreteren. Ook lopen de dimensies af en toe door elkaar en is het niet duidelijk waardoor iets nou komt. Om erachter te komen wat iemand werkelijk drijft, is het nog steeds het allerbelangrijkste om met diegene in gesprek te gaan en open en nieuwsgierig te zijn. 

Wil je meer weten over cultuur en waardeoriëntatie? We behandelen dit thema ook in onze workshop Cultuur in Dialoog en in onze Trainingen Cultuur in Dialoog.