Wat onvertaalbare woorden je vertellen

26 September (vandaag dus!) is de Europese Dag van de Talen. In heel Europa worden evenementen georganiseerd om Europeanen aan te moedigen meer talen te leren. De Raad van Europa is er namelijk van overtuigd dat taalkundige diversiteit intercultureel begrip kan vergroten. Wij delen die overtuiging! En we vinden, in het kader van taalkundige diversiteit, onvertaalbare woorden misschien nog wel het meest fascinerend. Het stukje onvertaalbaarheid heeft namelijk vaak te maken met een cultureel verschil; juist dát maakt het bestuderen van deze woorden zo interessant, en het vertalen zo moeilijk.

ONVERTAALBARE WOORDEN LEGGEN EEN STUKJE CULTUUR BLOOT

Onvertaalbare woorden kun je in andere talen misschien wel uitleggen, maar er is geen woord in de andere taal die precies dezelfde betekenis heeft als het origineel. Die betekenis heeft namelijk te maken met de cultuur waarin de taal zich ontwikkeld heeft. Woorden zijn meer dan beschrijvingen alleen: ze reflecteren relaties, ideeën, gedrag en waarden. En ze zijn soms sterk gerelateerd aan een ervaring of fenomeen dat specifiek is voor het land waarin de taal is ontstaan. Denk aan ervaringen en fenomenen die te maken hebben met geschiedenis, klimaat, humor, religie en geografie.

‘LOST IN TRANSLATION’

Het totaal aantal levende talen wereldwijd is vandaag de dag 7,999. Al die talen bieden ons verschillende perspectieven waarmee we de wereld kunnen waarnemen. En al deze talen bevatten woorden die geen equivalent kennen in een andere taal. Natuurlijk wil je hiervan voorbeelden horen. Op kantoor hebben wij een inspirerend boekje: ‘Lost in Translation’, van illustratrice Ella Frances Sanders. Het staat vol mooie voorbeelden afkomstig uit alle windstreken. Een paar van onze Europese favoriete onvertaalbare woorden:

• Commuovere (Italiaans): Op een hartverwarmende manier geëmotioneerd zijn, vaak gerelateerd aan een verhaal dat je tot tranen toe roert.
• Mångata (Zweeds): De reflectie van de maan in het water die op een weg lijkt.
• Vacilando (Spaans): Voor wie de reis belangrijker is dan de bestemming.
• Poronkusema (Fins): De afstand die een rendier op een comfortabele manier kan reizen voor het een pauze neemt.
• Saudade (Portugees): Een vaag, constant verlangen voor iets dat niet bestaat of niet kan bestaan. Een nostalgisch verlangen naar iemand of iets dat je liefhad en daarna verloor.

UNIEK VOOR DE NEDERLANDSE TAAL

In het boek worden ook een paar Nederlandse woorden aangehaald. Niet verrassend, maar wel treffend: het woord ‘gezellig’. En het woord ‘struisvogelpolitiek’, dat Ella Frances Sanders omschrijft als ‘doen alsof je iets niet hebt gezien wanneer er iets vervelends gebeurt en gewoon doorgaan met wat je normaal gesproken zou doen.’ Hoe zou jij deze woorden aan iemand die de Nederlandse taal niet machtig is uitleggen? En ben jij het ermee eens dat ze, door hun culturele lading, onvertaalbaar zijn?

MET TAAL JE INTERCULTURELE BEGRIP VERGROTEN

Door onvertaalbare woorden te bestuderen krijg je een bijzonder inkijkje in andere culturen. Misschien voel je als eerste meteen de verschillen met je eigen cultuur (‘De afstand die een rendier op een comfortabele manier kan reizen voor het een pauze neemt is voor een Nederlander totaal niet relevant!’), maar de schrijfster van ‘Untranslatable words’ benadrukt dat taal ons juist op overeenkomsten kan wijzen en bij elkaar kan brengen. Om met haar eigen woorden te spreken:

“As much as we like to differentiate ourselves, we are all made off the same stuff. We laugh and cry in much the same way, we learn words and forget them, we meet people from places and cultures different from our own and yet somehow we understand the lives that they are living. Language wraps it’s understanding and punctuation around us all, tempting us to cross boundaries and helping us to comprehend the impossibly difficult questions that life relentlessly throws at us.”

We hadden het niet beter kunnen verwoorden, en vertalen het dus ook maar niet.

Fijne Europese Dag van de Talen!